استاد علي اکبر دهخدا

 زندگي و شخصيت دهخدا

استاد علي اکبر دهخدا از خبره ترين و فعال ترين استادان ادبيات فارسي در روزگار معاصر است که بزرگترين خدمت به زبان فارسي در اين دوران را انجام داده. لغت نامه بزرگ دهخدا که در بيش از پنجاه جلد به چاپ رسيده است و شامل همه لغات زبان فارسي با معناي دقيق و اشعار و اطلاعاتي درباره آنهاست و کتاب امثال و حکم که شامل همه ضرب المثل ها و احاديث و حکمت ها در زبان فارسي است خود به تنهايي نشان دهنده دانش و شخصيت علمي استاد دهخدا هستند. دهخدا به غير از زبان فارسي به زبانهاي عربي و فرانسوي هم تسلط داشته و فرهنگ فرانسوي به فارسي او نيز هم اکنون در دست چاپ مي باشد.
دهخدا علاوه بر اين که دانشمند و محقق بزرگي بود مبارز جدي و کوشايي نيز در انقلاب مشروطه محسوب مي شد. او مبارزه را نيز از راه نوشتن ادامه مي داد و مطالب خود عليه رژيم مستبد قاجار را در روزنامه صور اسرافيل که از روزنامه هاي پرفروش و مطرح آن زمان بود چاپ مي کرد.
لغت نامه که بزرگترين و مهمترين اثر دهخدا محسوب مي شود 45 تا 50 سال از وقت دهخدا را گرفت. يعني سالها بيش از آنچه که حکيم ابوالقاسم فردوسي صرف شاهنامه خود کرد. لغت نامه نه تنها گنجينه اي گرانبها براي زبان فارسي است، بلکه معاني و تفسيرات و شروح تاريخي بسياري از کلمات عربي را نيز داراست.

علي اکبر دهخدا سال 1297 ه.ق ( 1257 خورشيدي) در تهران متولد شد. گر چه اجدادش قزويني بودند ، ولي پدرش "خان بابا خان" که از ملاکان متوسط قزوين بود ، پيش از ولادت وي از قزوين به تهران آمد و در اين شهر اقامت گزيد. ده ساله بود که پدرش فوت کرد و فردي به نام ميرزا يوسف خان قيم او شد . دو سال بعد ميرزا يوسف خان نيز در گذشت و اموال پدر دهخدا به فرزندان يوسف خان رسيد.

در آن زمان يکي از فضلاي عصر به نام شيخ غلامحسين بروجردي از دوستان خانوادگي دهخدا کار تدريس او را به عهده گرفت و دهخدا تحصيلات قديمه را در نزد وي آموخت.  وي مردي مجرد بود ، و حجره اي در مدرسه حاج شيخ هادي (در خيابان شيخ هادي کنوني) داشت که در آن به تدريس زبان عربي و علوم ديني مشغول بود. استاد دهخدا غالباً اظهار مي کرد که هر چه دارد ، در نتيجه تعليم آن بزرگ مرد بوده است. بعدها که مدرسه  سياسي در تهران افتتاح شد ، دهخدا در آن مدرسه مشغول تحصيل گرديد و با مباني علوم جديد و زبان فرانسه آشنا شد.

معلم ادبيات فارسي آن مدرسه محمد حسين فروغي ، موسس روزنامه "تربيت" و پدر ذکاء الملک فروغي بود که گاهي اوقات ، تدريس کلاس ادبيات را به عهده دهخدا مي گذاشت. چون منزل دهخدا در جوار منزل مرحوم آيت الله حاج شيخ هادي نجم آبادي بود ؛ وي از اين حسن جوار استفاده کامل مي برد و با وجود صغر سن مانند اشخاص سالخورده از محضر آن بزگوار بهره مند مي گشت. در همين ايام به تحصيل زبان فرانسه پرداخت و پس از درس خواندن در آن مدرسه ، به خدمت وزارت امور خارجه در آمد. سال 1281 شمسي هنگامي که 24 سال داشت ، معاون الدوله غفاري که به وزير مختاري ايران در کشورهاي بالکان منصوب شده بود ، دهخدا را با خود به اروپا برد و استاد حدود دو سال و نيم در اروپا و بيشتر در وين پايتخت اتريش اقامت داشت . وي در آنجا فراگيري زبان فرانسه و معلومات جديد را تکميل کرد.

مراجعت دهخدا به ايران مقارن با آغاز دوران مشروطيت بود. حدود سال 1325 هجري قمري (نهم خرداد 1286 هجري شمسي) با همکاري مرحوم جهانگيرخان و مرحوم قاسم خان ، روزنامه صور اسرافيل را منتشر کرد. اين روزنامه از جرايد معروف و مهم صدر مشروطيت بود. جذاب ترين قسمت آن روزنامه ستون فکاهي بود که با عنوان "چرند و پرند" به قلم استاد و با امضاي "دخو" نوشته مي شد. سبک نگارش آن در ادبيات فارسي بي سابقه بود و مکتب جديدي را در عالم روزنامه نگاري ايران و نثر معاصر پديد آورد. وي مطالب انتقادي و سياسي را با روش فکاهي طي مقالات خود در آن زمان منتشر مي کرد. پس از تعطيلي مجلس شوراي ملي در دوره  محمد علي شاه ، آزاديخواهان ناچار از کشور خارج شدند. دهخدا نيز به استانبول و از آنجا به اروپا رفت.

وي در پاريس با علامه قزويني معاشر بود. سپس به سوئيس رفت و در "ايوردن" سوئيس نيز سه شماره از "صوراسرافيل" را به کمک ميرزا ابوالحسن خان پيرنما (معاضد الدوله) منتشر کرد. آنگاه دوباره به استانبول رفته و در سال 1327 هجري قمري با مساعدت جمعي از ايرانيان مقيم ترکيه ، روزنامه "سروش" را به زبان فارسي منتشرکرد.

در دوران جنگ جهاني اول - که از سال 1914 تا 1918 ميلادي به طول انجاميد - دهخدا در يکي از روستاهاي چهارمحال بختياري منزوي بود و پس از جنگ به تهران باز گشت ؛ از کارهاي سياسي کناره گرفت و به خدمات علمي و ادبي و فرهنگي مشغول شد. مدتي رياست دفتر ( وزارت معارف ، رياست تفتيش وزارت عدليه ، رياست مدرسه  علوم سياسي و سپس رياست مدرسه عالي حقوق و علوم سياسي تهران به او محول گرديد ، تا اين که سه چهار روز قبل از شهريور 1320 و خلع سلطنت رضاخان ، از رياست آنجا معزول شد و از آن زمان تا پايان حياتش بيشتر به مطالعه و تحقيق و تحرير مصنفات گرانبهاي خويش مشغول بود.

دهخدا گاه براي تفنن ، شعر نيز مي سرود ؛ اما شاعري حرفه  اصلي او نبود. منظومه هاي معدودي از او توسط دکتر محمد معين گرد آوري شده است.

دکتر محمد معين ، اشعار دهخدا را به دو دسته تقسيم مي کند که عبارتست از : نخست ، اشعاري که به سبک متقدمان سروده است و بعضي از آنها داراي جزالت (فصاحت) و استحکامي است که تشخيص آنها از گفته هاي شعراي قديم دشوار مي نمايد. دوم : اشعاري است که در آنها تجدد ادبي به کار رفته است. بسياري از اديبان معاصر ، مسمط "يادآر ز شمع مرده يار آر" دهخدا را نخستين نمونه شعر نو به شمار مي آورند. دهخدا شعر "ياد آر ز شمع مرده ياد آر"  را در يادبود ميرزا جهانگير خان شيرازي ، مدير روزنامه صور اسرافيل سروده است

مبارزات سياسي دهخدا

علامه دهخدا تنها يک شخصيت فرهنگي نبود بلکه از شروع مشروطيت در فعاليتهاي سياسي شرکت داشت، چه از طريق نوشتن مقالاتي با امضاي ( دخو ) يا با امضاي صريح خود دوشادوش مشروطه خواهان قرار داشت و با محمد عليشاه آن چنان جنگيد که نزديک بود نظير همکارش ميرزا جهانگير خان صوراسرافيل اعدام گردد. ولي با تقي زاده در سفارت انگليس پناهنده گرديد و سپس به اروپا فرستاده شد که به تکميل معلومات خود پرداخت و با انتشار روزنامه در خارج از کشور با روش استبدادي محمد عليشاه مبارزه کرد.  پس از مراجعت به ايران در کنار تقي زاده قرار داشت و از کرمان به نمايندگي مجلس انتخاب گرديد.   ر

ساليان دراز گرد سياست نگشت و به کار مطالعاتي و فرهنگي اشتغال داشت تا اينکه در دولت دکتر مصدق به ياري او شتافت. در جريان 25 مرداد وقتي شاه از کشور خارج گرديد و دکتر مصدق مي خواست رژيم سلطنتي ايران با تشکيل شوراي سلطنت حفظ شود، علامه دهخدا را براي رياست شوراي سلطنتي دعوت نمود، ولي چون اوضاع تغيير کرد اين کار صورت نگرفت. ر علامه دهخدا بعد از 28 مرداد 32 مورد تعقيب قرار گرفت. او از جواني عشق به کارهاي سياسي داشت.   پدر دهخدا ر( خانباباخان ) نام داشت که از مالکين قزوين بود و دهخدا در سال 1258 شمسي در قزوين تولد يافت. او از شاگردان غلامحسين بروجردي بود که علوم ديني و زبان عربي را نزد او فرا گرفت. هنگام افتتاح مدرسه علوم سياسي در آنجا به تحصيل پرداخت و پدر فروغي معلم ادبيات او بود و در آنجا به زبان فرانسه آشنا شد و دو سال هم در اروپا به فراگرفتن زبان فرانسه اشتغال يافت.  ر

پس از کناره گيري از سياست به چهارمحال بختياري رفت و شروع به تاليف لغت نامه فارسي نمود و تا آخر عمر به تدوين اين گنجينه گرانبها اشتغال داشت. مدتي هم رياست مدرسه حقوق و علوم سياسي به او سپرده شده بود. تا
کنون 204 جلد از لغت نامه دهخدا با 21400 صفحه چاپ شده که 22 جلد در زمان حيات خودش و 102 جلد در زمان دکتر محمد معين و 80 جلد توسط جعفر شهيدي به زير چاپ رفت و در سالهاي اخير نيز تجديد چاپ شد. از نزديکترين ياران و دوستان و همکاران او علامه محمد قزويني بود که مدت 36 سال در اروپا بسر برده و به کار تحقيق و نويسندگي پرداخت. دهخدا هميشه مي گفت ( هرگز کسي را در امانت داري و حفظ حرمت ادباء و محققين و وسواس در کار تحقيق چون علامه قزويني نديدم ). علامه قزويني بيشتر کارهاي تحقيقي خود را با تقي زاده در ميان ميگذاشت و مشاوره با او را ضروري مي دانست. دوستان نزديک اين دو محقق عاليمقام ايراني : دکتر قاسم غني - ذکاءالملک فروغي - استاد پور داود - محمد علي جمال زاده - دکتر فروزانفر - حبيب يغمائي - استاد جلال همايي و اقبال آشتياني بودند و کساني نظير احمد کسروي - سعيد نفيسي - دکتر معين و مجتبي مينوي که خود از محققين و دانشمندان معاصر بودند به شاگردي اين دو علامه افتخار مي کردند.  ر وقتي دکتر مصدق از دادگاه لاهه بازگشت و با انتشار اوراق قرضه از مردم کمک خواست، علامه دهخدا براي او نوشت ( مبلغ ده هزار تومان براي مصارف ملي بلاعوض تقديم داشتم. اين آخرين چيزيست که از مال دنيا دارم
و از کوچکي آن شرمسارم ).  مي توان گفت در ميان انديشمندان معاصر ايران علامه دهخدا جلوه فروزنده اي داشت و بايد او را بزرگمرد فرهنگ نوين ايران خواند. او سرشار از عشق به فرهنگ وطن بود و نامي بلند در ميان دانشمندان
ايراني داشت که آثار ابدي و جاويدان از خود به يادگار گذاشته است. ر

دهخدا به امور مالي بي اعتنا بود. وقتي کتاب امثال و حکم او انتشار يافت و پر فروش گرديد، در آمد آن را وقف چاپ کتب مفيد کرده بود که به تصويب کمسيون فرهنگ برسد.  زندگي دهخدا همواره با انتشار روزنامه و کتاب تواًم بوده است. روزنامه سروش را در باکو و تفليس و استانبول و فرانسه و سويس حتي براي چند شماره منتشر مي ساخت. سازمان يونسکو يکصدمين سال تولد او را جشن گرفت و همين امر نشان مي دهد که مقامات علمي و فرهنگي جهان تا چه حد خدمات او

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: